صدای قرچ قرچ یا تق تق زانو هنگام حرکت، تجربه‌ای است که بسیاری از افراد در طول زندگی با آن رو‌به‌رو می‌شوند. گاهی اوقات این صداها بدون هیچ درد یا مشکلی شنیده می‌شوند و نگرانی خاصی ایجاد نمی‌کنند، ولی گاهی همراه با درد، ورم یا محدودیت حرکتی هستند و می‌توانند نشانه‌ای از وجود مشکل در مفصل زانو باشند. در این مقاله به بررسی دقیق علل مختلف صدا دادن زانو، روش‌های تشخیص، راهکارهای پیشگیری و درمان آن خواهیم پرداخت.
ساختار زانو و اهمیت آن
زانو یکی از بزرگ‌ترین و پیچیده‌ترین مفاصل بدن است که وزن زیادی را تحمل می‌کند. این مفصل از استخوان ران، استخوان ساق پا و کشکک تشکیل شده است و برای اینکه حرکت زانو نرم و بدون اصطکاک انجام شود، سطوح استخوان‌ها با لایه‌ای از غضروف پوشیده شده‌اند و مایع مفصلی آن نیز به روان‌سازی حرکات کمک زیادی می‌کند. علاوه بر این، رباط‌ها و تاندون‌های قوی اطراف زانو منجر به ثبات و هماهنگی حرکات می‌شوند.
وقتی هر کدام از این اجزا دچار تغییر یا آسیب شوند، ممکن است صدای غیرطبیعی در مفصل شنیده شود. به همین خاطر شنیدن قرچ قرچ یا تق تق زانو گاهی موضوعی ساده است و گاهی می‌تواند نشان‌دهنده شروع یک بیماری جدی باشد.
دلایل شایع صدا دادن زانو
از جمله دلایل صدا دادن زانو می‌توان به موارد زیر اشاره کرد:
- حرکات طبیعی مفصل: گاهی صدا به علت ترکیدن حباب‌های گاز در مایع مفصلی شنیده می‌شود که این حالت طبیعی است و درد ندارد.
- ضعف یا عدم تعادل عضلات: وقتی عضلات ران و اطراف زانو ضعیف باشند، کشکک زانو درست حرکت نکرده و صدا ایجاد می‌شود.
- مشکلات غضروفی: ساییدگی یا آسیب غضروف منجر به تماس استخوان‌ها با همدیگر می‌شود که در این حالت صدا همراه با درد است.
- آسیب منیسک: منیسک‌ها بالشتک‌های غضروفی داخل زانو هستند که نقش ضربه‌گیر دارند و پارگی آن‌ها در زمان خم و راست کردن زانو صدای غیرعادی ایجاد می‌کند.
- تغییر مسیر کشکک: جابجایی یا تغییر مسیر کشکک، به خصوص در هنگام بالا رفتن از پله، می‌تواند منجر به ایجاد صدای قرچ قرچ شود.
- آرتروز: در سنین بالاتر تخریب غضروف‌ها منجر به خشکی، درد و صدای ساییدگی در زانو می‌شود.
چه زمانی باید نگران صدا دادن زانو شویم؟
اگر صدای زانو تنها هنگام حرکت‌های خاص و بدون هیچ درد یا ورمی شنیده می‌شود، اغلب جای نگرانی وجود ندارد. اما در صورت وجود شرایط زیر مراجعه به پزشک لازم و ضروری است:
- صدای زانو همراه با درد مداوم باشد.
- ورم یا محدودیت حرکتی وجود داشته باشد.
- زانو قفل شود یا ناگهان توانایی تحمل وزن را از دست بدهد.
- سابقه آسیب یا ضربه به زانو وجود داشته باشد.
راه‌های پیشگیری از صدا دادن زانو
برای پیشگیری از قرچ قرچ یا تق تق زانو روش‌های مختلفی وجود دارد که از جمله بهترین این روش‌ها می‌توان به موارد زیر اشاره نمود:
- تقویت عضلات اطراف زانو: عضلات چهارسر ران، همسترینگ و عضلات جانبی زانو را با حرکات کششی و تمرین‌هایی از جمله اسکات، لانچ و بالا بردن پا تقویت کنید. عضلات قوی، فشار روی مفصل را کاهش می‌دهند و از صدا دادن زانو جلوگیری می‌کنند.
- تمرین‌ها و کشش‌های موثر: تمرین‌هایی از جمله کشش ران در حالت ایستاده، ماساژ جلوی ران با رول فومی و کشش عضله ساق پا منجر به افزایش انعطاف‌پذیری و تقویت عضلات می‌شوند.
- فعالیت منظم و تحرک کافی: کم‌تحرکی و استفاده نکردن از عضلات پا باعث ضعیف شدن آن‌ها و افزایش احتمال زانو درد و صدای قرچ قرچ می‌شود.
- فیزیوتراپی و مشاوره تخصصی: جلسات فیزیوتراپی می‌توانند برنامه اختصاصی برای تقویت و ثبات زانو طراحی کنند و به پیشگیری از مشکلات آینده کمک کنند.
- پوشیدن کفش مناسب: کفش استاندارد و نرم، ضربه را کم کرده و فشار روی زانو را کاهش می‌دهد.
روش‌های تشخیص علت صدا دادن زانو
پزشک ابتدا با گرفتن شرح حال دقیق و معاینه بالینی به بررسی علت می‌پردازد. نوع صدا، محل دقیق درد، سابقه آسیب یا فعالیت‌های ورزشی نقش بسیار مهمی در تشخیص دارند ولی برای بررسی بیشتر ممکن است از روش‌های تصویربرداری از جمله رادیوگرافی ساده نیز استفاده شود تا ساختار استخوان‌ها بررسی گردد. در صورتی که احتمال آسیب منیسک یا غضروف مطرح باشد، ام‌آر‌آی بهترین ابزار تشخیصی است؛ چرا که جزئیات دقیق بافت نرم را نشان می‌دهد. گاهی نیز آزمایش‌های خون جهت رد کردن بیماری‌های التهابی یا روماتیسمی درخواست می‌شود.
تشخیص درست نیاز به تجربه بالای پزشک دارد، چرا که بسیاری از مشکلات زانو علائم مشابه دارند. در شهر مشهد متخصصانی همچون دکتر افشاریان با سابقه طولانی در زمینه ارتوپد و بیماری‌های زانو، بارها نشان داده‌اند که تشخیص زودهنگام مشکل تا چه اندازه می‌تواند در جلوگیری از آسیب‌های بیشتر مؤثر باشد.
راهکارهای درمانی خانگی برای صدا دادن زانو
برای درمان قرچ قرچ یا تق تق زانو روش‌های مختلفی وجود دارد که از جمله بهترین این روش‌ها می‌توان به موارد زیر اشاره نمود:
- کاهش وزن و فشار روی زانو: هر کیلو اضافه وزن، فشار روی مفصل زانو را بیشتر می‌کند. کنترل وزن به کاهش صدا و درد کمک می‌کند.
- استفاده از یخ و استراحت در صورت درد یا تورم: اگر زانو همراه با درد یا تورم است، روی آن یخ بگذارید و کمی استراحت کنید.
- ماساژ درمانی: ماساژ با تاثیری که در تحریک جریان خون و شل شدن عضلات دارد منجر به ایجاد احساس آرامش پس از ماساژ می‌شود. با ماساژ دادن، جریان خون در مفصل‌های بدن افزایش می‌یابد و در نتیجه، فشارهای عصبی کاهش یافته و صداهای ایجاد شده در مفصل زانو نیز کمتر می‌شود.
- استفاده از بانداژهای کشی: با استفاده از بانداژهای کشی، شما به مفصل زانوهای خود کمی فشار وارد کرده و با این کار از تورم و خونریزی بیشتر جلوگیری خواهید کرد.
البته باید به این نکته نیز توجه داشته باشید که اگر صدا با درد شدید، تورم یا محدودیت حرکت همراه است، باید به پزشک ارتوپد مراجعه کنید. ممکن است آسیب مینیسک یا رباط وجود داشته باشد که نیاز به درمان تخصصی دارد.
✅سخن پایانی
صدای قرچ قرچ یا تق تق زانو همیشه نشانه بیماری جدی نیست ولی بی‌توجهی به آن در شرایطی که همراه با درد یا محدودیت حرکتی باشد می‌تواند مشکلات بیشتری به همراه داشته باشد. اگر زانوی شما صدا می‌دهد و این مسئله همراه با ناراحتی یا اختلال در حرکت است، بهترین کار مراجعه به پزشک متخصص ارتوپدی و دریافت مشاوره تخصصی است. جهت دریافت مشاوره و رزرو نوبت از دکتر افشاریان می‌توانید با شماره 38599199-051 تماس حاصل نمایید.
