مفصل هیپ یکی از مهم‌ترین مفاصل بدن است که به ما امکان ایستادن، راه رفتن، دویدن و انجام حرکات روزمره را می‌دهد. این مفصل از نوع توپی و کاسه‌ای است؛ یعنی سر کروی استخوان ران درون حفره‌ای به نام استابولوم در لگن جای گرفته است. وجود غضروف‌ها، رباط‌ها، عضلات و عصب‌ها باعث می‌شود هیپ هم قدرت حرکت داشته باشد و هم استحکام کافی برای تحمل وزن بدن. در واقع، مفصل هیپ مجموعه‌ای از ساختارهای استخوانی و بافت‌های نرم است که هماهنگ عمل می‌کنند تا بدن ما تعادل و حرکت را به بهترین شکل حفظ کند.
آناتومی کلی مفصل هیپ
هیپ از نوع مفصل سینوویال توپی–کاسه‌ای است. ویژگی این نوع مفصل آن است که هم دامنه حرکتی بالایی دارد و هم نسبت به بسیاری از مفاصل دیگر، پایدارتر است. دلیل این پایداری، عمق زیاد حفره لگن و رباط‌های قدرتمندی است که اطراف آن را پوشانده‌اند.
این مفصل وظیفه انتقال وزن از تنه به اندام‌های تحتانی را بر عهده دارد. به همین دلیل، هم در حالت ایستاده و هم هنگام حرکت، فشار زیادی را تحمل می‌کند و باید مقاوم و پایدار باشد.
اجزای استخوانی
مفصل هیپ از برخورد دو استخوان اصلی ایجاد می‌شود:
1- لگن و استابولوم
بخش کاسه‌ای مفصل هیپ همان استابولوم است که در استخوان لگن قرار دارد. لگن از سه استخوان ایلیوم، ایسکیوم و پوبیس تشکیل شده که در کنار هم این حفره را می‌سازند. استابولوم مانند یک کاسه عمیق عمل می‌کند تا سر استخوان ران در آن جای بگیرد و حرکت روان داشته باشد.
2- استخوان ران (فمور)
سر استخوان ران کروی است و مانند یک توپ درون استابولوم قرار می‌گیرد. این سر استخوان از طریق بخشی به نام گردن ران به بدنه استخوان متصل می‌شود. گردن ران در برابر شکستگی‌ها آسیب‌پذیرتر است، به همین دلیل یکی از شایع‌ترین شکستگی‌ها در سالمندان، شکستگی گردن فمور است.
اجزای مفصل هیپ : تضمین حرکت روان و پایداری
در اطراف استخوان‌های اصلی، چندین لایه حیاتی وجود دارند که نقش تسهیل حرکت، جذب ضربه و نگهداری از مفصل را بر عهده دارند.
۱. غضروف مفصلی (Articular Cartilage)
سطوح تماس سر استخوان ران و حفره استابولوم، توسط یک لایه نازک، سفید و بسیار صاف و لغزنده به نام غضروف مفصلی هیالین پوشیده شده است.
وظیفه ی غضروف این می باشد که مانند یک ضربه‌گیر و روان‌کننده طبیعی عمل می‌کند. این لایه، اصطکاک بین دو استخوان را تا حد صفر کاهش داده و امکان حرکت نرم و بدون درد را فراهم می‌کند. هرگونه آسیب به این غضروف می‌تواند منجر به بیماری‌هایی مانند آرتروز (ساییدگی مفصل) شود.
۲. لابروم (Labrum)
لابروم یک حلقه از جنس بافت فیبری-غضروفی (مانند یک واشر) است که لبه‌های حفره استابولوم را می‌پوشاند و به آن متصل است.
لابروم با افزایش عمق حفره استابولوم، پایداری مفصل را به میزان قابل توجهی افزایش می‌دهد و به حفظ سر استخوان ران در جای خود کمک می‌کند. همچنین با ایجاد یک حالت “مکش” در داخل مفصل، مهر و موم شدن آن را تضمین می‌کند.
۳. کپسول مفصلی و مایع سینوویال
کپسول مفصلی یک پوشش فیبری ضخیم و محکم است که تمام مفصل هیپ را در بر می‌گیرد، مانند یک پاکت محکم. در داخل این کپسول، غشای سینوویال قرار دارد که مایعی لزج و شفاف به نام مایع سینوویال تولید می‌کند.
این مایع، غضروف‌ها را تغذیه کرده و فضای مفصل را کاملاً روانکاری می‌کند تا حرکت بدون ساییدگی انجام شود.
۴. رباط‌ها (لیگامان‌ها)
رباط‌ها نوارهایی قوی از بافت همبند هستند که استخوان‌ها را به یکدیگر متصل می‌کنند و نقش اصلی در پایداری غیرفعال مفصل را دارند. قوی‌ترین رباط‌های بدن انسان در مفصل هیپ قرار دارند که شامل:
- رباط ایلیوفمورال Iliofemoral)): در جلوی مفصل قرار دارد و قوی‌ترین رباط بدن است.
- رباط پوبوفمورال Pubofemoral)): در قسمت پایینی و جلویی قرار دارد.
- رباط ایسکیوفمورال Ischiofemoral)): در قسمت پشتی مفصل قرار دارد.
این رباط‌ها مانند کمربند ایمنی عمل می‌کنند و جلوی حرکت بیش از حد مفصل در جهات مختلف را می‌گیرند.
۵. عضلات و تاندون‌ها
در اطراف مفصل هیپ، گروه‌های قدرتمندی از عضلات قرار گرفته‌اند که مسئولیت تحمل وزن، حرکت فعال و پایداری پویا مفصل را بر عهده دارند. این عضلات به سه گروه اصلی تقسیم می‌شوند:
- عضلات قدامی (جلویی): عمدتاً وظیفه خم کردن ران (فلکشن) را دارند، مانند عضله ایلیوپسواس.
- عضلات خلفی (پشتی): مانند عضلات سرینی (باسن) و همسترینگ که وظیفه صاف کردن و باز کردن ران (اکستانسیون) را دارند.
- عضلات جانبی (کناری): مانند عضلات سرینی میانی و کوچک، که برای دور کردن پا از خط میانی بدن (ابداکشن) و حفظ تعادل در حین راه رفتن ضروری هستند.
حرکات مفصل هیپ
مفصل هیپ به دلیل شکل خاص خود دامنه وسیعی از حرکات را ممکن می‌سازد:
- خم شدن و باز شدن پا
- دور کردن و نزدیک کردن به بدن
- چرخش داخلی و خارجی
این حرکات ترکیبی، امکان فعالیت‌هایی مثل راه رفتن، دویدن، نشستن، پریدن و حتی حرکات ورزشی پیچیده را فراهم می‌کنند.
اهمیت شناخت آناتومی هیپ
شناخت آناتومی مفصل هیپ تنها برای دانشجویان پزشکی یا جراحان اهمیت ندارد؛ بلکه برای همه افراد سودمند است. چرا؟
زیرا آگاهی از این ساختار به ما کمک می‌کند علت دردهای لگنی یا محدودیت حرکتی را بهتر درک کنیم و برای پیشگیری و درمان به‌موقع اقدام کنیم.
دکتر افشاریان؛ متخصصی مطمئن در درمان مشکلات هیپ
در صورتی که دچار درد یا اختلال در مفصل هیپ باشید، مراجعه به یک متخصص باتجربه می‌تواند بهترین تصمیم باشد. دکتر افشاریان با سال‌ها تجربه در حوزه ارتوپدی و درمان بیماری‌های مفصل هیپ، از جمله آرتروز، نکروز سر فمور و آسیب‌های ورزشی، یکی از بهترین گزینه‌ها برای تشخیص و درمان دقیق است. استفاده از روش‌های نوین درمانی، دقت بالا در تشخیص و سابقه موفق درمان بیماران متعدد، دکتر افشاریان را به انتخابی مطمئن برای بیماران تبدیل کرده است.
✅جمع بندی
مفصل هیپ ترکیبی از استخوان، غضروف، رباط، عضله و عصب است که هماهنگ عمل می‌کنند تا بدن بتواند حرکات مختلفی انجام دهد و در عین حال ثبات خود را حفظ کند. این مفصل فشار زیادی را تحمل می‌کند و به همین دلیل آسیب‌پذیر است. آشنایی با ساختار آن به ما کمک می‌کند مشکلات را بهتر بشناسیم و در صورت بروز درد یا محدودیت، سریع‌تر برای درمان اقدام کنیم.
