شکستگی گردن استخوان ران یکی از شایع‌ترین آسیب‌های استخوانی در سنین بالا است که اثرات عمیقی بر کیفیت زندگی فرد دارد. این شکستگی به‌ویژه در سالمندان باعث محدودیت شدید حرکت، درد مزمن، کاهش استقلال فرد و حتی افزایش خطر مرگ‌ومیر می‌شود.
طبق آمارهای بین‌المللی، هر سال میلیون‌ها نفر در جهان دچار این نوع شکستگی می‌شوند و بیش از نیمی از آنها پس از یک سال هنوز توانایی قبل را به دست نیاورده‌اند.
کاهش تراکم استخوان یا استئوپروز (پوکی استخوان) در زنان یائسه و مردان مسن علت اصلی این آسیب است. حتی یک زمین‌خوردن ساده یا لغزش کوچک می‌تواند باعث این شکستگی شود.
بنابراین شناخت علت‌ها، علائم و روش‌های درمانی اهمیت زیادی دارد و کمک می‌کند عوارض ثانویه مثل مشکلات قلبی، عفونت و طولانی شدن بستری کاهش یابد.
علت‌ها و عوامل خطر شکستگی گردن استخوان ران
علاوه بر استئوپروز، عوامل دیگری خطر شکستگی گردن استخوان ران را افزایش می‌دهند:
- سن بالا: با افزایش سن، انعطاف‌پذیری استخوان کاهش می‌یابد.
- کمبود کلسیم و ویتامین D: این کمبودها باعث کاهش استحکام استخوان می‌شود.
- سابقه زمین خوردن‌های مکرر یا عدم تعادل: اختلالات تعادلی یا مشکلات بینایی احتمال زمین‌خوردن را بیشتر می‌کند.
- مصرف داروهای خاص: بعضی داروها باعث سرگیجه یا کاهش فشار خون و افزایش خطر سقوط می‌شوند.
- بیماری‌های زمینه‌ای: مثل پارکینسون، آلزایمر یا سکته مغزی که تحرک فرد را کم کرده یا هوشیاری او را کاهش می‌دهند.
این شناخت به خانواده‌ها کمک می‌کند پیشگیری بهتری انجام دهند و به محض بروز علائم اولیه به پزشک مراجعه کنند.
نشانه‌ها و علائم شکستگی گردن استخوان ران
تشخیص سریع شکستگی گردن استخوان ران بسیار مهم است زیرا هرچه درمان زودتر آغاز شود، احتمال موفقیت و کاهش عوارض بیشتر خواهد بود.
این نوع شکستگی معمولا پس از زمین‌خوردن، ضربه مستقیم یا حتی در برخی افراد با پوکی استخوان شدید بدون ضربه جدی اتفاق می‌افتد. دانستن علائم آن به شما یا اطرافیانتان کمک می‌کند زودتر اقدام کنید.
درد شدید در ناحیه لگن یا کشاله ران
درد شایع‌ترین علامت است و معمولا بلافاصله پس از آسیب احساس می‌شود. این درد با حرکت یا فشار تشدید می‌شود و اجازه نمی‌دهد فرد پای آسیب‌دیده را تکان دهد یا بنشیند. در برخی افراد مسن‌تر یا با مشکلات عصبی، این درد ممکن است مبهم‌تر باشد و فقط در حین راه‌رفتن یا تلاش برای ایستادن بروز کند.
ناتوانی در ایستادن یا راه‌رفتن
بسیاری از بیماران بعد از شکستگی گردن استخوان ران نمی‌توانند روی پای آسیب‌دیده وزن بگذارند. حتی اگر بتوانند اندکی حرکت کنند، درد شدید آنها را متوقف می‌کند. این علامت به‌ویژه در افراد فعال یا در هنگام حادثه ناگهانی (مثل سقوط از پله یا افتادن در خانه) بسیار مشخص است.
کوتاه شدن یا چرخش غیر طبیعی پا
به علت جابجایی استخوان، پای آسیب‌دیده معمولا کمی کوتاه‌تر به نظر می‌رسد و به سمت بیرون می‌چرخد. این تغییر وضعیت، نشانه اصلی شکستگی است و پزشکان به محض دیدن آن به شکستگی مشکوک می‌شوند.
تورم و کبودی در اطراف لگن و ران
تجمع خون در بافت‌های اطراف محل شکستگی باعث تورم، کبودی یا گاهی حساسیت شدید به لمس می‌شود. این تغییر رنگ ممکن است چند ساعت بعد از آسیب ظاهر شود.
نکته مهم: در سالمندانی که دچار زوال شناختی، آلزایمر یا بیماری‌های زمینه‌ای هستند، علائم ممکن است کمتر واضح باشد مثلا فرد تنها کمی بی‌قرار شود یا تمایلی به راه‌رفتن نداشته باشد. در این حالت، حتی زمین‌خوردن به ظاهر خفیف باید جدی گرفته شود و فرد سریع به بیمارستان منتقل شود.
روش‌های درمانی شکستگی گردن استخوان ران
درمان استاندارد اغلب جراحی است زیرا در این شکستگی خون‌رسانی به سر استخوان ران مختل می‌شود و تأخیر در درمان احتمال جوش نخوردن را بالا می‌برد. نوع جراحی به موارد زیر بستگی دارد:
- سن بیمار و شرایط عمومی او
- میزان جابجایی استخوان
- وجود بیماری‌های زمینه‌ای
دو روش اصلی عبارتند از:
- 1. فیکس کردن قطعات شکسته با پیچ یا پین: در شکستگی‌های بدون جابجایی یا جابجایی محدود، استخوان را با پیچ یا پین محکم می‌کنند تا جوش بخورد.
- 2. تعویض مفصل ران (هیپ پروتز): در شکستگی‌های شدید یا در سالمندانی با تراکم استخوان پایین، بخش آسیب‌دیده با مفصل مصنوعی جایگزین می‌شود.
دکتر عبدالرضا افشاریان، متخصص ارتوپدی و جراحی مفصل ران، تأکید می‌کند که انتخاب صحیح نوع جراحی و انجام آن در ساعات اولیه بعد از آسیب، بهترین نتایج را به همراه دارد و احتمال عوارض بعدی را کم می‌کند.
پس از جراحی، فیزیوتراپی و تمرینات حرکتی بخش جدایی‌ناپذیر درمان هستند. تمرینات به بازیابی توانایی حرکت، کاهش درد، جلوگیری از خشکی مفصل و کاهش خطر لخته خون کمک می‌کنند. پزشک برنامه دقیقی برای حرکت دادن پا و لگن می‌دهد تا روند بهبود سریع‌تر باشد.
مراقبت‌های بعد از شکستگی و توانبخشی
مراقبت صحیح پس از جراحی به کاهش عوارض و افزایش استقلال بیمار کمک می‌کند:
- کنترل درد با داروهای تجویزی و پایش مداوم.
- رژیم غذایی مناسب غنی از پروتئین، کلسیم و ویتامین D برای کمک به ترمیم بافت‌ها.
- پیشگیری از لخته شدن خون با دارو یا جوراب‌های ضد آمبولی طبق دستور پزشک.
- تمرینات توانبخشی منظم تحت نظر فیزیوتراپیست برای بازیابی حرکت و تعادل.
- حمایت روانی؛ افسردگی بعد از شکستگی در سالمندان شایع است و مشاوره یا حمایت خانواده ضروری است.
پیشگیری از شکستگی گردن استخوان ران
پیشگیری مهم‌ترین گام برای کاهش این آسیب در جامعه سالمندان است. برخی راهکارها:
- مصرف منظم مکمل‌های کلسیم و ویتامین D طبق نظر پزشک.
- انجام ورزش‌های سبک و تعادلی مثل پیاده‌روی، تای‌چی یا تمرینات کششی.
- استفاده از وسایل کمکی مانند عصا یا واکر در صورت وجود عدم تعادل.
- ایمن‌سازی محیط خانه: برداشتن فرش‌های لغزنده، نصب دستگیره در حمام، روشنایی کافی در راهروها و استفاده از کفش‌های مناسب.
این اقدامات می‌تواند احتمال سقوط را به شکل قابل توجهی کاهش دهد.
عوارض احتمالی در صورت عدم درمان به موقع
تأخیر یا درمان ناکافی این شکستگی می‌تواند پیامدهای زیر را داشته باشد:
- عدم جوش خوردن یا جوش خوردن نادرست استخوان.
- افزایش درد مزمن و محدودیت حرکت طولانی‌مدت.
- کاهش استقلال و نیاز به مراقبت دائم.
- عوارض قلبی یا ریوی ناشی از بی‌حرکتی طولانی مثل لخته خون یا ذات‌الریه.
- افزایش خطر عفونت‌های ادراری یا زخم بستر.
با درمان به‌موقع و پیگیری منظم، بیشتر این عوارض قابل پیشگیری هستند.
✅نکات پایانی
شکستگی گردن استخوان ران یک آسیب جدی و تهدید کننده استقلال زندگی سالمندان است. شناخت عوامل خطر، تشخیص سریع علائم، مراجعه فوری به پزشک و اجرای درمان مناسب (به‌ویژه جراحی به‌موقع) می‌تواند عوارض را به حداقل برساند. مراقبت پس از جراحی، فیزیوتراپی منظم و اصلاح سبک زندگی به بازگشت سریع‌تر بیمار به فعالیت‌های روزمره کمک می‌کند.
افراد مسن و کسانی که در معرض پوکی استخوان هستند باید بیش از پیش به سلامت استخوان خود توجه کنند و با اقدامات پیشگیرانه محیطی و تغذیه‌ای، خطر زمین‌خوردن و شکستگی را کاهش دهند. رعایت این توصیه‌ها کیفیت زندگی را بالا برده و امکان حفظ استقلال و فعالیت‌های روزانه را فراهم می‌کند.
