زانو یکی از پرکارترین و پیچیده‌ترین مفاصل بدن است؛ مفصلی که هر روز هنگام راه رفتن، دویدن، نشستن، بالا رفتن از پله‌ها و حتی ایستادن زیر فشار قرار می‌گیرد. در میان اجزای مختلف زانو، منیسک‌ها نقش حیاتی در سلامت و عملکرد این مفصل دارند.
اما وقتی منیسک آسیب ببیند و درمان به‌موقع انجام نشود، این آسیب می‌تواند آینده‌ی زانو را برای همیشه تغییر دهد.
در این مقاله توضیح می‌دهیم که پارگی منیسک چیست، چرا رخ می‌دهد و مهم‌تر از همه، اگر درمان نشود چه پیامدهایی دارد.
منیسک چیست و چه وظیفه‌ای دارد؟
ساختار و نقش منیسک
در مفصل زانو دو قطعه غضروفی نیم‌دایره‌ای به نام منیسک داخلی و منیسک خارجی وجود دارد. این قطعات مانند بالشتک بین استخوان ران و ساق عمل می‌کنند.
وظایف منیسک:
- پخش کردن فشار وارد بر زانو
- جلوگیری از ساییدگی استخوان‌ها
- افزایش پایداری مفصل
- کمک‌فنر بودن هنگام حرکت
بدون وجود منیسک، حتی یک راه رفتن ساده باعث ساییدگی شدید استخوان‌ها و درد آزاردهنده می‌شد.
علت پارگی منیسک
پارگی منیسک می‌تواند در اثر عوامل مختلفی رخ دهد:
- ضربه ناگهانی
- پیچ خوردن زانو
- حرکات ناگهانی هنگام ورزش
- نشستن طولانی‌مدت به‌صورت چهارزانو یا چمباتمه
- فرسودگی تدریجی در سنین بالا
«در برخی از افراد با افزایش سن، منیسک‌ها شکننده‌تر می‌شوند و حتی یک حرکت ساده می‌تواند باعث پارگی شود.»
علائم پارگی منیسک
- درد هنگام خم و راست کردن زانو
- صدای تق‌تق یا احساس قفل شدن
- تورم و سفتی زانو
- احساس گیر کردن زانو در هنگام حرکت
- ضعف و ناتوانی در ایستادن طولانی
گاهی بیمار تصور می‌کند این علائم با استراحت یا دارو رفع می‌شود، اما آسیب همچنان در مفصل باقی می‌ماند و به‌مرور بدتر می‌شود.
اگر پارگی منیسک درمان نشود چه اتفاقی می‌افتد؟
۱. تخریب تدریجی مفصل زانو
منیسک مانند سپر محافظ بین استخوان‌هاست. وقتی پاره می‌شود، استخوان‌ها به هم ساییده می‌شوند و غضروف مفصل به‌تدریج از بین می‌رود.
نتیجه آن آرتروز زودرس زانو است.
«بسیاری از بیماران به دلیل تأخیر در درمان، در سنین پایین دچار آرتروز شدید می‌شوند.»
۲. درد مزمن و دائمی
درد زانو ابتدا گاهی حس می‌شود، اما به‌مرور زمان دائمی می‌شود. این درد ممکن است:
- حتی در استراحت وجود داشته باشد
- خواب فرد را مختل کند
- باعث مشکلات روانی و کاهش کیفیت زندگی شود
۳. قفل شدن یا گیر کردن زانو
اگر قطعه پاره‌شده منیسک بین استخوان‌ها گیر کند، زانو ناگهان قفل می‌کند و فرد نمی‌تواند آن را خم یا راست کند.
این حالت می‌تواند باعث آسیب شدید و ناگهانی به مفصل شود.
۴. کاهش توان حرکتی
با بی‌حرکتی، عضلات اطراف زانو ضعیف می‌شوند و انعطاف‌پذیری مفصل کاهش می‌یابد.
در نهایت فرد ممکن است نتواند:
- از پله بالا برود
- روی زمین بنشیند
- یا حتی بدون کمک راه برود
۵. تغییر شکل زانو و لنگیدن
تخریب مفصل باعث تغییر محور زانو می‌شود:
- زانوی پرانتزی
- زانوی ضربدری
این تغییرات باعث راه رفتن نامتعادل و درد بیشتر می‌شود.
۶. فشار به سایر مفاصل
وقتی فرد برای اجتناب از درد، طرز راه رفتن خود را تغییر می‌دهد، مفاصل دیگر بدن دچار فشار اضافی می‌شوند:
- لگن
- مچ پا
- کمر
به همین دلیل درمان نکردن منیسک می‌تواند آسیب‌های زنجیره‌ای ایجاد کند.
نقش دکتر افشاریان در درمان پارگی منیسک
دکتر افشاریان، فوق تخصص زانو در مشهد با تجربه گسترده در درمان آسیب‌های منیسک، تأکید می‌کند که درمان زودهنگام از بسیاری از عوارض فوق جلوگیری می‌کند.
روش‌های درمان شامل:
- فیزیوتراپی
- استفاده از بریس
- دارو
- جراحی آرتروسکوپی (در موارد شدید)
در آرتروسکوپی، با ابزارهای ظریف داخل مفصل دیده می‌شود و منیسک آسیب‌دیده ترمیم یا برداشته می‌شود.
این روش کم‌تهاجمی است و دوران نقاهت کوتاهی دارد.
آیا همیشه جراحی لازم است؟
خیر.
نوع و محل پارگی تعیین‌کننده است.
روش‌های غیرجراحی شامل:
- استراحت
- کمپرس سرد
- فیزیوتراپی
- دارو
اما اگر زانو قفل کند یا درد مزمن باشد، جراحی بهترین گزینه است.
«درمان زودهنگام منیسک آینده‌ی زانو را نجات می‌دهد. تأخیر در درمان، گاهی مساوی با از دست رفتن مفصل است.»
باورهای اشتباه درباره منیسک
- «خودبه‌خود خوب می‌شود.» → اشتباه. منیسک خون‌رسانی کمی دارد.
- «فقط ورزشکاران دچار پارگی می‌شوند.» → اشتباه. حتی افراد عادی هم ممکن است با نشستن طولانی یا یک ضربه ساده دچار پارگی شوند.
زندگی با منیسک درمان‌نشده
در ابتدا درد خفیف است، اما به‌مرور فرد دچار محدودیت شدید می‌شود.
فعالیت‌های ساده مثل:
- نماز خواندن
- نشستن
- دویدن
- حتی پیاده‌روی معمولی
برای بیمار دشوار یا غیرممکن می‌شود.
بسیاری از بیماران زمانی به دکتر افشاریان مراجعه می‌کنند که مشکل در مراحل پیشرفته است و نیاز به درمان پیچیده‌تر دارند.
تأثیر روانی و اجتماعی
درد مزمن و محدودیت حرکتی می‌تواند منجر به:
- افسردگی
- انزوا
- کاهش اعتماد به نفس
- ناتوانی در شرکت در فعالیت‌های اجتماعی
هزینه‌های بی‌توجهی
درمان زودهنگام پارگی منیسک معمولاً ساده‌تر و ارزان‌تر است.
اما اگر آسیب پیشرفت کند و به آرتروز تبدیل شود، ممکن است بیمار در آینده به تعویض مفصل زانو نیاز پیدا کند که:
- هزینه بالایی دارد
- دوره نقاهت طولانی دارد
- ریسک بیشتری دارد
پیشگیری
برای محافظت از منیسک‌ها:
- قبل از ورزش بدن را گرم کنید
- از کفش مناسب استفاده کنید
- از حرکات پیچشی شدید زانو پرهیز کنید
- وزن را در محدوده طبیعی نگه دارید
نتیجه‌گیری
پارگی منیسک آسیب ساده‌ای نیست.
اگر در مراحل اولیه تشخیص داده و درمان شود، زانو به حالت طبیعی برمی‌گردد.
اما بی‌توجهی ممکن است به نقطه‌ای برسد که تنها راه، جراحی‌های پیچیده یا حتی تعویض مفصل باشد.
دکتر افشاریان فوق تخصص زانو در مشهد توصیه می‌کند:
«درد زانو را دست‌کم نگیرید. هرچه زودتر تشخیص داده شود، احتمال بازگشت کامل عملکرد زانو بیشتر است.»
