عصب اولنار یکی از سه عصب اصلی اندام فوقانی ( عصب مدین یا میانی، عصب رادیال و عصب اولنار) است که از شبکه بازویی (Brachial Plexus) منشأ می‌گیرد. شبکه بازویی مجموعه‌ای از اعصاب در ناحیه گردن و شانه است که از ریشه‌های عصبی نخاع (C5-T1) تشکیل شده و وظیفه انتقال سیگنال‌های حسی و حرکتی به بازو، ساعد و دست را بر عهده دارد. عصب اولنار از این شبکه شروع شده و از بازو، آرنج، ساعد و مچ به کف دست می‌رسد. این عصب حس انگشت کوچک و نیمه انگشت حلقه را تأمین کرده و حرکات برخی عضلات دست را کنترل می‌کند. مسیر آن در نقاط حساسی مانند تونل کوبیتال در آرنج و کانال گویان در مچ آسیب‌پذیر است، که در ادامه توضیح داده می‌شوند.
سه عصب اصلی اندام فوقانی
اندام فوقانی توسط سه عصب اصلی کنترل می‌شود:
- عصب اولنار: حس انگشت کوچک و نیمه انگشت حلقه را تأمین کرده و حرکات ظریف دست را کنترل می‌کند.
- عصب مدیان: حس شست، انگشت اشاره، انگشت میانی و نیمه انگشت حلقه را تأمین می‌کند و حرکات مچ و انگشتان را پشتیبانی می‌نماید.
- عصب رادیال: حس پشت دست و بازو را تأمین کرده و به عضلات بازکننده مچ و انگشتان کمک می‌کند.
این سه عصب با همکاری یکدیگر، حس و حرکت کل اندام فوقانی را ممکن می‌سازند.
تونل کوبیتال و کانال گویان چیست؟
- تونل کوبیتال: این ساختار یک کانال باریک در پشت آرنج است که عصب اولنار از آن عبور می‌کند. این تونل توسط استخوان‌ها و رباط‌های آرنج تشکیل شده و به دلیل سطحی بودن عصب در این ناحیه، به آن لقب “استخوان خنده‌دار” داده‌اند، زیرا ضربه به آن باعث گزگز می‌شود.
- کانال گویان: کانالی در مچ دست است که عصب اولنار از آن عبور کرده و به کف دست می‌رسد. این کانال توسط استخوان‌ها و بافت‌های نرم مچ ایجاد می‌شود و فشار بر آن می‌تواند عملکرد عصب را مختل کند.
توجه: به دلیل محدودیت در درج تصویر، توصیه می‌شود برای درک بهتر، به تصاویر آناتومی آرنج و مچ در منابع پزشکی معتبر مراجعه کنید.
دلایل درد عصب اولنار
درد عصب اولنار معمولاً به دلیل فشردگی یا تحریک در تونل کوبیتال یا کانال گویان رخ می‌دهد. خم کردن طولانی‌مدت آرنج (مانند هنگام خواب یا کار با گوشی)، فعالیت‌های تکراری (مانند تایپ یا ورزش) یا ضربه مستقیم به آرنج می‌توانند باعث درد شوند. بیماری‌هایی مانند آرتریت یا وجود کیست در نزدیکی عصب نیز ممکن است فشار ایجاد کرده و درد مداوم به وجود آورند.
دلایل آسیب به عصب اولنار
آسیب به عصب اولنار اغلب به دلیل فشار مداوم (مثل تکیه بر آرنج)، حرکات تکراری یا ضربه مستقیم ایجاد می‌شود. بیماری‌هایی مانند دیابت، که باعث آسیب عصبی (نوروپاتی) می‌شود، یا التهاب مفاصل نیز خطر را افزایش می‌دهند. شکستگی یا دررفتگی در آرنج یا مچ هم می‌تواند عصب را تحت فشار قرار دهد.
علائم آسیب عصب اولنار
علائم شامل گزگز و بی‌حسی در انگشت کوچک و نیمه انگشت حلقه، ضعف در گرفتن اشیا و درد در آرنج یا مچ است. در موارد شدید، عضلات دست ممکن است تحلیل رفته و انگشتان حالت پنجه‌ای پیدا کنند. این علائم معمولاً تدریجی ظاهر می‌شوند و توجه زودهنگام به آن‌ها از آسیب دائمی جلوگیری می‌کند.
روش‌های تشخیص مشکلات عصب اولنار
تشخیص با معاینه فیزیکی شروع می‌شود:
- تست تینل: ضربه به تونل کوبیتال برای بررسی گزگز.
- تست فرومنت: ارزیابی ضعف در عضلات دست.
- نوار عصب و عضله (EMG/NCS): اندازه‌گیری سرعت و شدت سیگنال‌های عصبی برای یافتن محل فشردگی.
- تصویربرداری: در موارد پیچیده، MRI یا اشعه ایکس برای بررسی شکستگی یا تومور استفاده می‌شود.
درمان آسیب عصب اولنار
درمان‌های غیرجراحی شامل استفاده از بریس شبانه، داروهای ضدالتهاب، فیزیوتراپی و تمرینات کششی است. اجتناب از فعالیت‌هایی مانند تکیه بر آرنج نیز توصیه می‌شود. در موارد شدید، جراحی‌هایی مانند آزادسازی تونل کوبیتال یا جابجایی عصب انجام می‌شود تا فشار از روی عصب برداشته شود.
عمل جراحی عصب اولنار
جراحی زمانی توصیه می‌شود که درمان‌های غیرجراحی مؤثر نباشند یا آسیب شدید (مانند ضعف عضلانی یا بی‌حسی دائمی) وجود داشته باشد. روش‌های رایج:
- آزادسازی تونل کوبیتال: برش رباط برای کاهش فشار روی عصب.
- جابجایی عصب: انتقال عصب به جلوی آرنج برای محافظت.
- جراحی کانال گویان: کاهش فشار در مچ.
پس از جراحی، فیزیوتراپی برای بازیابی حرکت و قدرت ضروری است و بهبودی ممکن است چند هفته تا چند ماه طول بکشد.
پیشگیری و محافظت از عصب اولنار
برای پیشگیری:
- از تکیه طولانی‌مدت بر آرنج خودداری کنید.
- از پدهای محافظ در محل کار استفاده کنید.
- میز و صندلی را ارگونومیک تنظیم کنید.
- هنگام کارهای تکراری (مانند تایپ)، استراحت منظم داشته باشید.
- تمرینات کششی ساعد انجام دهید.
سؤالات رایج
- چرا ضربه به آرنج باعث گزگز می‌شود؟
ضربه به تونل کوبیتال، جایی که عصب اولنار سطحی است، حس شوک الکتریکی ایجاد می‌کند.
- آیا بی‌حسی انگشت کوچک خطرناک است؟
بی‌حسی مداوم ممکن است نشانه فشردگی عصب باشد و نیاز به بررسی پزشکی دارد.
- چه زمانی باید به پزشک مراجعه کرد؟
اگر گزگز، بی‌حسی یا ضعف بیش از چند روز ادامه یابد یا انگشتان حالت پنجه‌ای پیدا کنند، فوراً مراجعه کنید.
- چگونه از آسیب عصب جلوگیری کنیم؟
رعایت ارگونومی، استفاده از پد آرنج و استراحت منظم کمک‌کننده است.
عوامل خطر و گروه‌های در معرض آسیب
افرادی که کارهای تکراری مانند تایپ، نقاشی یا نواختن آلات موسیقی انجام می‌دهند، در معرض خطر بیشتری هستند. ورزشکاران (مانند تنیس‌بازان یا وزنه‌برداران)، افراد مبتلا به دیابت یا چاقی نیز بیشتر در معرض فشردگی عصب قرار دارند.
اهمیت آگاهی درباره عصب اولنار
عصب اولنار نقش کلیدی در فعالیت‌های روزمره مانند نوشتن یا گرفتن اشیا دارد. نادیده گرفتن علائم اولیه مانند گزگز می‌تواند به کاهش عملکرد دست و مشکلات دائمی منجر شود. آگاهی و اقدامات پیشگیرانه می‌توانند از هزینه‌های درمانی و ناتوانی‌های طولانی‌مدت جلوگیری کنند.
جمع بندی
عصب اولنار با نقش حیاتی در حس و حرکت دست، نیازمند توجه و مراقبت است. شناخت مسیر آن، دلایل آسیب و روش‌های پیشگیری و درمان به حفظ سلامت دست کمک می‌کند. رعایت ارگونومی و توجه به علائم اولیه، کلید جلوگیری از عوارض جدی است.
