آرتروز زانو (Knee Osteoarthritis) که با نام های استئوآرتریت یا ساییدگی مفصل زانو نیز شناخته می شود، یکی از شایع ترین بیماری های تخریبی مفاصل بدن است. این بیماری زمانی رخ می دهد که غضروف مفصلی که به عنوان بالشتک ضربه گیر بین استخوان های مفصل زانو عمل می کند، به تدریج تحلیل رفته و از بین می رود. با نازک شدن و تخریب این غضروف، استخوان های زیرین به هم ساییده شده که باعث درد، التهاب و محدودیت حرکتی می شود.
آرتروز با آرتریت چه تفاوتی دارد؟
|
ویژگی |
آرتروز (ساییدگی مفصل) |
آرتریت (التهاب مفصل) |
|
ماهیت |
تخریبی و مکانیکی |
التهابی و خودایمنی |
|
علت |
فرسودگی، سن، آسیب |
اختلال سیستم ایمنی |
|
درد |
با فعالیت بدتر، با استراحت بهتر |
در استراحت وجود دارد، ممکن است با حرکت کم بهبود یابد |
|
تورم |
خفیف و سفت (استخوانی) |
تورم قرمز |
|
خشکی صبحگاهی |
کوتاه مدت (کمتر از ۳۰ دقیقه) |
طولانی مدت (بیش از ۳۰ دقیقه) |
|
علائم سیستمیک |
ندارد |
دارد (خستگی، تب، بیاشتهایی) |
|
الگوی درگیری |
اغلب نامتقارن |
اغلب متقارن |
|
درمان محوری |
کاهش فشار، ورزش، مسکن |
داروهای کورتون و ضد روماتیسمی (DMARDs) |
علائم و نشانه های آرتروز زانو
علائم آرتروز زانو بسته به شدت بیماری و شرایط فرد می تواند متفاوت باشد، اما به طور کلی می توان به موارد زیر اشاره کرد:
درد
- درد زمان فعالیت: درد هنگام راه رفتن، بالا یا پایین رفتن از پله ها، خم و راست کردن زانو که اغلب با استراحت بهبود می یابد.
- درد پیشرونده: با پیشرفت بیماری، درد حتی در حالت استراحت یا در شب نیز احساس می شود و می تواند خواب را مختل کند.
- درد وابسته به آب و هوا: برخی افراد گزارش می دهند که در هوای مرطوب یا فشار کم هوا، درد آنها افزایش می یابد.
تورم و التهاب
- ورم مفصل: به دلیل تجمع مایع اضافی در مفصل (افیوژن مفصل) که باعث پف کردن و بزرگ تر به نظر رسیدن زانو نسبت به حالت عادی می شود.
- احساس گرمی:با لمس ناحیه زانو ممکن است حس گرمی داشته باشید که نشان دهنده التهاب فعال است.
خشکی و سفتی مفصل
- خشکی صبحگاهی: پس از بیدار شدن از خواب یا بعد از مدت طولانی بی حرکتی، مفصل زانو سفت شده و حرکت آن مشکل می شود. این خشکی پس از حداکثر 30 دقیقه حرکت کردن بهبود می یابد.
- کاهش انعطاف پذیری: دامنه حرکتی زانو کاهش یافته و فرد نمی تواند به راحتی زانوی خود را کاملا خم یا صاف کند.
صدا دادن مفصل
- هنگام خم و راست کردن زانو ممکن است صداهای تق تق، قیژقیژ یا حس ساییدگی شنیده یا احساس شود. این صداها ناشی از ساییده شدن سطوح ناهموار استخوان ها روی هم است.
ضعف و بی ثباتی
- احساس خالی کردن زانو: ضعف عضلات اطراف زانو و کاهش پایداری مفصل می تواند منجر به احساس ناگهانی “خالی کردن” زانو و زمین خوردن شود.
- آتروفی عضلانی: عضلات اطراف زانو، به خصوص عضله چهارسر ران، به دلیل کاهش فعالیت و درد، ضعیف و لاغر می شوند.
تغییر شکل مفصل (دفورمیتی)
- در مراحل پیشرفته، آرتروز زانو می تواند باعث تغییر شکل مفصل شود. شایع ترین تغییر شکل، پای پرانتزی (است.
- تشکیل زواید استخوانی (استئوفیت): این برجستگی های استخوانی که به عنوان “خار استخوانی” شناخته می شوند، می توانند در اطراف مفصل احساس شوند.
کاهش توانایی عملکردی
- انجام فعالیت های روزمره مانند راه رفتن، بالا رفتن از پله، نشستن و برخاستن از روی صندلی یا توالت با درد و مشکل مواجه می شود.
انواع آرتروز زانو؛ از خفیف تا شدید
آرتروز زانو، شایع ترین نوع آرتروز، یک بیماری تخریبی پیشرونده در غضروف مفصل زانو است. این بیماری به تدریج غضروفی که انتهای استخوان ها را پوشانده و نقش ضربه گیر دارد، از بین می برد. شدت این تخریب در همه بیماران یکسان نیست و بر اساس میزان آسیب و علائم به سه دسته اصلی آرتروز خفیف، آرتروز متوسط و آرتروز شدید تقسیم بندی می شود.
آرتروز خفیف زانو (درجه ۱ و ۲)
در این مرحله، فرسایش غضروف تازه آغاز شده است. فضای مفصلی ممکن است کمی باریک تر شده باشد، ولی هنوز فاصله قابل توجهی بین استخوان ها وجود دارد. علائم اغلب متناوب و خفیف هستند. فرد ممکن است پس از فعالیت های طولانی یا در ابتدای صبح، احساس خشکی و درد جزئی در زانو کند که پس از کمی استراحت یا حرکت دادن مفصل از بین می رود. تورم ممکن است پس از فعالیت بروز کند. در این مرحله، درمان بر تغییر سبک زندگی متمرکز است: کاهش وزن، انجام تمرینات تقویت کننده عضلات چهارسر ران و همسترینگ (برای حمایت بیشتر از مفصل)، استفاده از داروهای ضدالتهاب غیراستروئیدی (NSAIDs) در صورت نیاز و perhaps تزریق ژل (اسید هیالورونیک) برای lubrication مفصل. هدف اصلی در این مرحله، کند کردن روند پیشرفت بیماری و کنترل علائم است.
آرتروز متوسط زانو (درجه ۳)
این مرحله، نقطه عطف بیماری محسوب می شود. تخریب غضروف واضح تر شده، فضای مفصلی به طور محسوسی باریک شده و ممکن است خارهای استخوانی (Osteophytes) در لبه های مفصل تشکیل شوند. علائم در این مرحله شدیدتر و ملموس تر هستند. درد به طور منظم و نه تنها پس از فعالیت، بلکه در حین فعالیت های روزمره مانند راه رفتن یا بالا رفتن از پله ها ظاهر می شود. خشکی مفصل، تورم و احساس قفل شدن یا صدای تق تق (crepitus) شایع است. دامنه حرکتی زانو ممکن است کمی محدود شود. گزین ه‌های درمانی در این مرحله ترکیبی هستند: ادامه تمرینات فیزیوتراپی، استفاده از بریس (زانوبند) برای حمایت، مصرف مسکن های قوی تر و تزریقات کورتیکواستروئید برای کاهش التهاب شدید. زمانی که روش های غیرجراحی پاسخگو نباشند، جراحی های کم تهاجمی مانند استئوتومی (تصحیح انحراف استخوان) می تواند مورد بررسی قرار گیرد.
آرتروز شدید زانو (درجه ۴)
این پیشرفته ترین مرحله بیماری است. در این حالت، غضروف به طور کامل یا تقریبا کامل از بین رفته و فضای مفصلی به شدت باریک یا حتی وجود ندارد. این باعث تماس مستقیم استخوان با استخوان (bone-on-bone) می شود. علائم به صورت دائمی و ناتوان کننده هستند. درد حتی در حالت استراحت و شب ها نیز وجود دارد که می تواند خواب فرد را مختل کند. لنگش آشکار، تغییر شکل مفصل (پای پرانتزی یا ضربدری) و کاهش دامنه حرکتی از ویژگی های این مرحله است. التهاب و تورم مزمن است. در این مرحله، درمان‌های غیرجراحی فقط برای تسکین موقت موثر هستند و راه حل نهایی، معمولا جراحی تعویض کامل مفصل زانو (Total Knee Arthroplasty) است. در این جراحی، مفصل آسیب دیده با یک پروتز مصنوعی جایگزین می شود که هدف آن از بین بردن درد و بازگرداندن عملکرد و تحرک به فرد است.
علائم و شدت درد در مراحل مختلف بیماری
- آرتروز خفیف: درد خفیف پس از فعالیت، تورم متناوب و سفتی گاه به گاه. غضروف شروع به نازک شدن کرده است.
- آرتروز متوسط: درد در حین و پس از فعالیت بیشتر شده و به مسکن ها پاسخ کمتری می دهد. تورم پایدارتر شده و صدا دادن مفصل محسوس است. چرا که غضروف آسیب دیده است.
- آرتروز شدید: درد دائمی بوده و حتی در حالت استراحت هم درد حس می شود. تغییر شکل مفصل، محدودیت حرکتی شدید و ضعف عضلانی واضح بوده و غضروف به طور کامل از بین رفته است.
چه زمانی باید به پزشک مراجعه کرد؟
در صورت مشاهده هر یک از علائم فوق، به ویژه اگر:
- درد زانو پس از چند روز استراحت بهبود نیابد.
- تورم مفصل شدید یا پایدار باشد.
- علائم باعث اختلال در خواب یا فعالیت های روزمره شده باشند.
- علائم بی ثباتی و خالی کردن زانو وجود داشته باشد.
راه های درمان آرتروز زانو چیست؟
یکی از ساده ترین راه های درمان آرتروز تغییر سبک زندگی همچون کاهش وزن و تغذیه مناسب است. سایر راه های درمان این بیماری عبارتند از:
۲. درمان دارویی: برای کنترل درد از مسکن هایی مانند استامینوفن یا داروهای ضدالتهاب غیراستروئیدی (NSAIDs) مثل ایبوپروفن استفاده می شود. این داروها می توانند به صورت خوراکی یا موضعی (کرم و ژل) مصرف شوند.
۳. فیزیوتراپی: یک فیزیوتراپیست می تواند به شما تمریناتی برای حفظ دامنه حرکتی، افزایش قدرت عضلات و بهبود انعطاف پذیری آموزش دهد. این کار باعث ثبات بیشتر مفصل و کاهش درد می شود.
۴. تزریقات: اگر روش های فوق پاسخ ندهند، تزریق مستقیم به مفصل انجام می شود. تزریق کورتون التهاب و درد را به سرعت کاهش می دهد. تزریق ژل (اسید هیالورونیک) با لغزنده کردن مفصل، اثر طولانی تری دارد. پلاسمای غنی از پلاکت (PRP) نیز گزینه جدیدی برای کمک به ترمیم بافت می باشد.
۵. جراحی: این روش برای موارد شدید و زمانی که سایر درمان ها شکست خورده باشند، به کار می رود. جراحی نیز به سه صورت انجام می شود و عبارتند از:
– در آرتروسکوپی پزشک مفصل را پاکسازی می کند.
– در استئوتومی استخوان برای اصلاح انحراف برش داده می شود.
– در نهایت، در جراحی تعویض کامل مفصل زانو، سطح مفصلی آسیب دیده با پروتز مصنوعی جایگزین می شود.
نکته مهم: درمان این بیماری باید زیر نظر پزشک متخصص انجام شود.
کلام پایانی
آرتروز زانو یک بیماری تخریبی پیشرونده است که غضروف مفصل را درگیر می کند. علائم آن به تدریج ظاهر شده و با پیشرفت بیماری تشدید می شوند. درد، تورم، خشکی و کاهش دامنه حرکتی از علائم کلیدی هستند. تشخیص به موقع و مدیریت صحیح می تواند سرعت پیشرفت بیماری را کاهش دهد و کیفیت زندگی را بهبود بخشد. اگرچه این بیماری اغلب با افزایش سن مرتبط است، اما عوامل دیگری مانند چاقی، آسیب های قبلی، فشارهای مکرر و ژنتیک نیز در بروز آن نقش دارند.
