پوکی استخوان یا استئوپروز یکی از شایع‌ترین بیماری‌های اسکلتی است که با گذشت زمان و به تدریج، استخوان‌ها را ضعیف و شکننده می‌کند. در نتیجه استخوان‌ها شکننده شده و حتی با ضربه‌های کوچک یا افتادن ساده هم ممکن است دچار شکستگی شوند. این بیماری بیشتر در سنین بالاتر دیده می‌شود اما محدود به سالمندان نیست و جوانان هم در صورت کمبود تغذیه یا سبک زندگی ناسالم ممکن است به آن دچار شوند. در ادامه به صورت کامل و ساده، تمام نکات مهم در مورد پوکی استخوان را بررسی می‌کنیم.
پوکی استخوان چیست؟
پوکی استخوان یک بیماری اسکلتی است که در آن، تراکم و کیفیت استخوان‌ها کاهش می‌یابد. به طور طبیعی، استخوان‌های بدن ما یک بافت زنده و پویا هستند که در طول زندگی دائماً در حال بازسازی و تغییرند. در این فرآیند، سلول‌های استخوان‌ساز، بافت جدید تولید می‌کنند و سلول‌های دیگر، بافت قدیمی را تجزیه می‌کنند.
در دوران کودکی و جوانی، ساخت استخوان سریع‌تر از تخریب آن است، اما با افزایش سن، این روند معکوس می‌شود و تخریب استخوان از ساخت آن پیشی می‌گیرد.
وقتی این عدم تعادل به حدی برسد که باعث کاهش قابل توجه تراکم استخوان شود، پوکی استخوان رخ می‌دهد. این وضعیت باعث می‌شود استخوان‌ها ضعیف و متخلخل شده و با کوچک‌ترین ضربه یا حتی بدون دلیل مشخصی، دچار شکستگی شوند.
پوکی استخوان ناشی از کمبود چیست؟
پوکی استخوان اغلب نتیجه کمبود کلسیم و ویتامین D است. کلسیم ماده اصلی تشکیل‌دهنده استخوان‌هاست و نقش حیاتی در حفظ استحکام آن‌ها دارد. بدن برای جذب و استفاده از کلسیم نیاز به ویتامین D دارد. در صورت کمبود هر یک از این دو ماده، بدن قادر به ساخت استخوان‌های قوی نیست و به مرور زمان، تراکم استخوان‌ها کاهش می‌یابد.
البته پوکی استخوان تنها به دلیل کمبود این مواد نیست و عوامل دیگری نیز در آن نقش دارند، اما کلسیم و ویتامین D از مهم‌ترین فاکتورهای تغذیه‌ای هستند که در پیشگیری و درمان این بیماری اهمیت ویژه‌ای دارند.
چه کسانی به پوکی استخوان مبتلا می‌شوند؟
- زنان در سنین یائسگی و پس از آن
- مردان در سنین سالمندی و کهنسالی
- افراد دارای سابقه خانوادگی و ژنتیکی پوکی استخوان
- بیماران مبتلا به بیماری‌های مزمن مانند مشکلات کلیوی، دیابت یا تیروئید
- افرادی که دچار کاهش وزن شدید یا جثه بسیار لاغر هستند.
- کسانی که به دلیل سبک زندگی کم‌تحرک، فعالیت بدنی کافی ندارند.
- افرادی که رژیم غذایی نامناسب و فاقد کلسیم یا ویتامین D دارند.
دلایل و عوامل مؤثر بر پوکی استخوان کدامند؟
دلایل پوکی استخوان پیچیده و چندعاملی هستند. علاوه بر موارد ذکر شده، عوامل دیگری نیز بر این بیماری تأثیرگذارند:
- کمبود کلسیم و ویتامین دی : مهم‌ترین عامل پوکی استخوان، زیرا این مواد برای بازسازی استخوان ضروری‌اند.
- کاهش هورمون‌ها: کاهش استروژن در زنان و تستوسترون در مردان روند پوکی استخوان را تسریع می‌کند.
- افزایش سن: با بالا رفتن سن، قدرت ترمیم استخوان کاهش می‌یابد.
- ژنتیک: وراثت نقش پررنگی دارد؛ برخی افراد ذاتاً استخوان‌های ضعیف‌تری دارند.
- مصرف برخی داروها: استفاده طولانی از داروهای کورتونی، ضدتشنج یا شیمی‌درمانی باعث تحلیل استخوان می‌شود.
- کم‌تحرکی: ورزش نکردن و بی‌حرکتی طولانی مدت (مثل استراحت در تخت) باعث تحلیل توده استخوانی می‌گردد.
- مصرف الکل و دخانیات: این مواد تعادل هورمونی و جذب کلسیم را مختل می‌کنند.
- سوءتغذیه یا رژیم‌های سخت: نرسیدن مواد معدنی و پروتئین کافی به بدن.
علائم پوکی استخوان چیست؟
همان‌طور که گفته شد، پوکی استخوان در مراحل اولیه علائم خاصی ندارد. به همین دلیل به آن “بیماری خاموش” می‌گویند. زمانی که بیماری پیشرفت می‌کند، علائم آن ظاهر می‌شوند که معمولاً شامل موارد زیر هستند:
- شکستگی‌های مکرر حتی با زمین خوردن یا ضربه‌های خفیف.
- کوتاه شدن قد به دلیل شکستگی‌های فشاری در ستون فقرات.
- درد استخوانی و کمردرد مزمن.
- ضعف عضلات و کاهش توان حرکتی.
- تغییر شکل بدن مثل قوز در ناحیه پشت به دلیل فشردگی مهره‌ها.
چه کسانی در معرض خطر ابتلا به پوکی استخوان هستند؟
گروه‌های زیر بیش از دیگران در معرض خطر ابتلا به پوکی استخوان قرار دارند:
- زنان یائسه: به دلیل کاهش شدید سطح استروژن.
- افراد بالای ۵۰ سال: با افزایش سن، تراکم استخوان به طور طبیعی کاهش می‌یابد.
- افرادی که سابقه خانوادگی پوکی استخوان دارند.
- افرادی که رژیم غذایی نامناسب دارند و کلسیم و ویتامین D کافی دریافت نمی‌کنند.
- افراد با جثه کوچک و لاغر.
- افراد سیگاری و مصرف‌کننده الکل.
- افرادی که داروهای خاصی مانند کورتیکواستروئیدها را برای مدت طولانی مصرف می‌کنند.
- افراد با بیماری‌های زمینه‌ای مانند پرکاری تیروئید یا بیماری سلیاک.
روش تشخیص پوکی استخوان چیست؟
بهترین و دقیق‌ترین روش برای تشخیص پوکی استخوان، آزمایش تراکم استخوان DEXA Scan)) است. این یک روش تصویربرداری غیرتهاجمی و بدون درد است که میزان تراکم مواد معدنی استخوان را اندازه‌گیری می‌کند. این اسکن معمولاً در نواحی لگن و ستون فقرات انجام می‌شود که بیشترین خطر شکستگی را دارند.
پزشک ممکن است علاوه بر اسکن DEXA، از آزمایش خون و ادرار نیز برای بررسی سطح کلسیم، ویتامین D و سایر فاکتورهای مرتبط استفاده کند.
درمان پوکی استخوان چیست؟
درمان پوکی استخوان با هدف کاهش سرعت تحلیل استخوان، افزایش تراکم آن و پیشگیری از شکستگی انجام می‌شود. روش‌های درمانی شامل موارد زیر هستند:
- اصلاح سبک زندگی: این بخش شامل ورزش منظم و مناسب، ترک سیگار و کاهش مصرف الکل است.
- رژیم غذایی مناسب: مصرف کافی کلسیم و ویتامین D برای سلامت استخوان ضروری است.
- دارودرمانی: پزشک ممکن است داروهایی را برای جلوگیری از تحلیل استخوان یا افزایش تراکم آن تجویز کند.
- مصرف مکمل‌ها: در صورت کمبود شدید، مصرف مکمل‌های کلسیم و ویتامین D تحت نظر پزشک توصیه می‌شود.
توجه: هرگز بدون مشورت با پزشک از هیچ دارویی استفاده نکنید. برنامه درمانی پوکی استخوان باید کاملاً فردی باشد و توسط پزشک متخصص تعیین شود.
سخن پایانی
در نهایت با تشخیص به موقع و درمان صحیح، می‌توان پوکی استخوان را مدیریت کرد و از خطرات ناشی از آن، به ویژه شکستگی‌های استخوانی، پیشگیری کرد. اگر علائمی دارید یا در معرض خطر هستید، بهتر است هرچه سریع‌تر با پزشک خود مشورت کنید.
