بله! آرتروز (استئوآرتریت) می‌تواند به صورت متمرکز و موضعی یا به صورت گسترده‌تر و منتشر در مفصل بروز کند.
آرتروز که با نام بیماری “سایش و پارگی” مفاصل شناخته می‌شود، همیشه به صورت یکنواخت کل یک مفصل را درگیر نمی‌کند. در برخی موارد، تنها بخشی از مفصل دچار تخریب غضروف می‌شود که به آن آرتروز موضعی یا غیر منتشر می‌گویند.
در مقابل، حالتی هم وجود دارد که آسیب غضروف تقریباً تمام سطح مفصل را در بر می‌گیرد که به آن می‌توان آرتروز منتشر گفت.
درک این تفاوت، به ویژه در مفصلی مثل زانو، برای تشخیص و انتخاب روش درمان بسیار حیاتی است. برای تشخیص دقیق و درمان مناسب، مراجعه به یک دکتر ارتوپد مشهد توصیه می‌شود.
آرتروز زانو چیست؟
آرتروز زانو شایع‌ترین نوع آرتروز است. زانو یک مفصل بزرگ و پیچیده است که وزن بدن را تحمل می‌کند و برای حرکت نیاز به سطوح صاف دارد.
مفصل زانو از برخورد سه استخوان اصلی تشکیل شده است:
- استخوان ران (فِمور)
- استخوان ساق (تیبیا)
- کشکک (پاتلا)
سطح انتهایی این استخوان‌ها با یک لایه لغزنده و ارتجاعی به نام غضروف پوشیده شده است. غضروف مانند یک بالشتک عمل می‌کند و حرکت بدون اصطکاک و جذب ضربه را امکان‌پذیر می‌سازد.
در آرتروز زانو، این لایه غضروفی به تدریج فرسوده شده، نازک و خشن می‌شود، در نتیجه استخوان‌ها به هم ساییده می‌شوند. این سایش باعث درد، التهاب، خشکی و محدودیت حرکت زانو می‌گردد.
شاید این مقاله هم برات جالب باشد: چرا زانوی من قرچ قرچ می‌کند؟
چرا آرتروز ایجاد می‌شود؟
علت اصلی آرتروز، فرسایش غضروف مفصلی است. این فرسایش تحت تأثیر عوامل متعددی تسریع می‌شود:
افزایش سن
با بالا رفتن سن، توانایی بدن برای ترمیم غضروف کاهش می‌یابد و این لایه آسیب‌پذیرتر می‌شود.
اضافه وزن و چاقی
چاقی شایع‌ترین عامل تشدید کننده آرتروز زانو و لگن است. وزن اضافی، بار مکانیکی روی مفاصل تحمل‌کننده وزن را چندین برابر می‌کند و سرعت فرسایش غضروف را افزایش می‌دهد.
آسیب‌های قبلی به مفصل
شکستگی‌هایی که سطح مفصل را درگیر کرده‌اند، پارگی رباط‌ها (مانند رباط صلیبی) یا منیسک‌ها، می‌توانند باعث ناپایداری و سایش غیرطبیعی مفصل شده و آرتروز ثانویه ایجاد کنند.
ناهنجاری‌های مفصلی
مشکلاتی مانند پای پرانتزی یا پای ضربدری باعث می‌شوند که فشار به جای پخش شدن یکنواخت، فقط روی یک بخش از مفصل (مثلاً داخل یا خارج زانو) متمرکز شود.
آیا آرتروز تمامی سطح مفصل را درگیر می‌کند؟
در بسیاری از موارد پیشرفته و همچنین در آرتروزهای ناشی از روند طبیعی پیری (آرتروز اولیه)، تخریب غضروف به تدریج تمام سطوح تحمل کننده وزن مفصل را درگیر می‌کند.
به این حالت می‌توان آرتروز منتشر گفت. در مفصل زانو، این حالت زمانی است که هم قسمت داخلی، هم قسمت خارجی و هم فضای زیر کشکک زانو دچار فرسایش شده‌اند.
در این حالت، درد معمولا در تمام زانو و در هنگام خم و راست کردن زانو احساس می‌شود و درمان آن اغلب پیچیده‌تر است.
هنگامی که تخریب گسترده باشد و مفصل شکل طبیعی خود را از دست بدهد، غالباً جراحی تعویض کامل مفصل تنها راه حل موثر برای تسکین درد است.
آیا می‌شود فقط یک تکه از مفصل درگیر باشد؟
بله، این حالت کاملاً شایع و مهم است. در پزشکی، به این حالت آرتروز تک‌بخشی یا آرتروز موضعی گفته می‌شود.
آرتروز موضعی بیشتر زمانی دیده می‌شود که یک عامل خاص، فشار را بر روی یک نقطه خاص از مفصل متمرکز کند:
- در زانو: معمولا در اثر پای پرانتزی، تنها بخش داخلی زانو (محل تماس انتهای ران و ساق) دچار فرسایش شدید می‌شود، در حالی که بخش خارجی زانو تقریباً سالم است.
- در لگن: گاهی اوقات فرسایش فقط در یک سمت مفصل لگن رخ می‌دهد.
تشخیص آرتروز موضعی برای دکتر ارتوپد مشهد بسیار اهمیت دارد، زیرا روش‌های درمانی خاصی برای حفظ بخش‌های سالم مفصل وجود دارد.
اهمیت تشخیص نوع آرتروز در انتخاب درمان
درک این که آرتروز منتشر است یا موضعی، مسیر درمان را تعیین می‌کند:
- درمان آرتروز موضعی: اگر فقط یک بخش زانو آسیب دیده باشد، روش‌هایی مانند استئوتومی (تغییر جهت استخوان برای انتقال فشار به بخش سالم) یا تعویض مفصل جزئی می‌توانند بسیار موثر باشند و بخش سالم زانو حفظ می‌شود.
- درمان آرتروز منتشر: در این حالت که تمام مفصل درگیر است، معمولا راه حل نهایی تعویض کامل مفصل است.
علائم کلیدی آرتروز موضعی چیست؟
تشخیص آرتروز موضعی معمولا با توجه به محل دقیق درد و معاینه پزشک امکان‌پذیر است:
- درد متمرکز: بیمار اغلب می‌تواند یک نقطه خاص را که در آن درد بیشتری حس می‌کند، نشان دهد.
- بدتر شدن درد در وضعیت‌های خاص: برای مثال، در آرتروز داخلی زانو (شایع‌ترین نوع موضعی)، درد هنگام ایستادن یا راه رفتن برای مدت طولانی بدتر می‌شود.
- تغییر محور پا: در اغلب موارد آرتروز موضعی، یک تغییر شکل کم یا زیاد در محور پا (مانند پرانتزی شدن) دیده می‌شود.
روش‌های نوین درمان آرتروز موضعی
به لطف پیشرفت‌های پزشکی، درمان آرتروز موضعی محدود به جراحی‌های بزرگ نیست:
تزریقات تخصصی
تزریق ژل هیالورونیک اسید یا تزریق پلاسمای غنی از پلاکت PRP می‌تواند در مراحل اولیه موضعی، درد و التهاب را کاهش دهد و عملکرد مفصل را بهبود بخشد.
آرتروسکوپی
در برخی موارد، با استفاده از جراحی کم تهاجمی (آرتروسکوپی)، می‌توان قطعات غضروفی آسیب‌دیده و شل را از داخل مفصل خارج کرد تا از سایش بیشتر جلوگیری شود.
تعویض مفصل جزئی
این جراحی فقط بخش آسیب‌دیده مفصل را با پروتز جایگزین می‌کند و به بازیابی سریع‌تر و حس طبیعی‌تر زانو کمک می‌کند.
نقش فیزیوتراپی در کنترل آرتروز (منتشر و موضعی)
چه آرتروز منتشر باشد و چه موضعی، تقویت عضلات اطراف مفصل بسیار حیاتی است:
کاهش فشار
عضلات قوی مانند عضلات چهارسر ران، مانند کمک فنر عمل می‌کنند و بار را از روی مفصل آسیب دیده برمی‌دارند.
تثبیت مفصل
تقویت عضلات به مفصل ثبات می‌بخشد و از حرکات نامتعادل که موجب سایش بیشتر می‌شوند، جلوگیری می‌کند.
کاهش درد و خشکی
تمرینات حرکتی مناسب تحت نظر فیزیوتراپیست، دامنه حرکتی مفصل را حفظ کرده و خشکی صبحگاهی را کاهش می‌دهد.
جمع‌بندی و مراجعه به دکتر ارتوپد مشهد
تشخیص اینکه آرتروز شما موضعی یا منتشر است، اولین و مهم‌ترین گام برای انتخاب یک برنامه درمانی موفق است. تفاوت بین این دو نوع می‌تواند به معنای انتخاب بین یک جراحی تعویض مفصل جزئی و یک جراحی تعویض کامل مفصل باشد.
اگر از درد و خشکی مفاصل رنج می‌برید، وقت را تلف نکنید. برای تشخیص دقیق نوع آرتروز، شدت آسیب و انتخاب بهترین روش درمانی برای حفظ عملکرد مفصل و کاهش درد، با دکتر افشاریان، متخصص ارتوپدی در مشهد مشورت کنید.
